Avantazhet dhe disavantazhet e kontraceptivit të emergjencës

Kontraceptivi i emergjencës: Pilula e mëngjesit tjetër

Kontracepsioni emergjent është një metodë që përdoret për të parandaluar një shtatzëni që mund të ketë rezultuar nga një akt seksual i pambrojtur. Kjo mund të ndodhë nëpërmjet prishjes së prezervativit ose zhvendosjes së diafragmës, ose harresës së marrjes së pilulës ose kryerjes së marrëdhënies seksuale pa masa mbrojtëse. Kontraceptivi i emergjencës gjithashtu mund të përdoret për të parandaluar shtatzëninë, pasi gruaja është detyruar për të kryer marrëdhënie pa dëshirën e saj.
Kontracepsioni emergjent, mund të përfshijë ose të paturit e një pajisje brenda mitrës (IUD) të futur ose duke marrë kontracepsionin hormonal të emergjencës pas ngjarjes sa më shpejt të jetë e mundur. Kontracepsioni emergjent hormonal nganjëherë është referuar si “pilula e mëngjesit tjetër” edhe pse kjo mund të shkaktojë konfuzion, pasi ajo duhet të merret sa më shpejt të jetë e mundur pas seksit të pambrojtur dhe jo domosdoshmërisht në mëngjes. Shumica e mjekëve dhe farmacistëve janë të njohur me përshkrimin e recetave të kontracepsionit urgjent, por në qoftë se jo, klinika e planifikimit tuaj familjar apo qendra shëndetësore e grave duhet të jetë në gjendje që t’ju ndihmojë.

Si funksionon?
Në rrjedhën normale të ngjarjeve, kur një grua mbetet shtatzënë, një nga vezoret e saj lëshon një vezë (ovulacioni) – e cila është e fekonduar nga spermatozoidi dhe noton deri në tubat fallopianë. Pastaj veza e fekonduar kalon nëpër tubin fallopian në mitër, ku ajo ngulit veten në rreshtimin e mitrës.
Kontracepsioni emergjent ndalon vezën e pllenuar nga transplantim-i në rreshtimin e mitrës (barkut). Kjo është e vërteta e pajisjeve intrauteriane dhe gjithashtu e pilulave të hormoneve. Përveç kësaj, kur pilulat e hormoneve janë përdorur dhe ata janë dhënë në pjesën e ciklit menstrual para ovulacionit, ato gjithashtu mund të vonojnë dhënien e vezës, e cila do të parandalojë fekondimin e saj.
Shtyrja e lirimit të vezës mund të jetë vendimtare nëse sperma është e pranishme, sepse sperma ende mund të fekondojë një vezë për shumë orë dhe madje edhe ditë pas derdhjes. Mbijetesa mesatare është 2-3 ditë edhe pse disa sperma mund të mbijetojnë për 5 deri në 7 ditë.
Teorikisht, është e mundur që seksi të ndodhë 5-7 ditë përpara ovulacionit që të kemi shtatzëni dhe seksi të ndodhë një ditë apo më shumë pas ovulacionit që të rezultojë në shtatzëni (veza është e vlefshme vetëm për deri në 24 orë pas lirimit nga vezorja).
Kontracepsioni emergjent duhet të përdoret vetëm nëse një akt i vetëm i seksit të pambrojtur ka ndodhur që nga periudha juaj e fundit. Nëse nuk ka pasur më shumë se një akt, mjeku duhet të përjashtojë mundësinë e një shtatzënie para-ekzistuese. Përdorimi i kontracepsionit të emergjencës është i paefektshëm, nëse ajo tashmë ka ndodhur. Gjithashtu, kontracepsioni i emergjencës mund të shkaktojë dëme në qoftë se ju tashmë jeni shtatzënë.

Cilat janë avantazhet?
Disa nga avantazhet e kontracepsionit të emergjencës janë:
-Mund të reduktojë numrin e incidenteve të abortit dhe shtatzënisë së padëshiruar; dhe
-Mund të përdoret gjatë të ushqyerit me gji (gjithashtu ju nuk duhet të jepni gji për tre ditë, pas marrjes së shumicës së pilulave kontraceptive hormonale emergjente që janë aktualisht në dispozicion).
-Përparësia kryesore e përdorimit të kontraceptivëve hormonalë të emergjencës është se ajo është e lehtë për t’u përdorur. Përparësia kryesore e përdorimit të një IUD është se ajo ofron kontraceptivë në mënyrë të vazhdueshme.

Cilat janë disavantazhet?
Disa nga disavantazhet e kontracepsionit të emergjencës, janë që:
-Nuk të mbron rreth sëmundjeve seksualisht të transmetueshme;
-Duhet të përdoret vetëm për raste emergjente; dhe
-Duhet të përdoret sa më shpejt të jetë e mundur pas ndodhisë (brenda 3 ditëve për kontraceptivët hormonalë të emergjencës, ose 5 ditëve për IUD). Sa më shpejt që ju të kërkoni ndihmë, më shumë shanse keni për shmangien e shtatzënisë.
-Disavantazhi kryesor për përdorimin e IUD-së është që nuk është shumë e përshtatshme për femrat e reja që nuk kanë patur fëmijë.

Si përdoret?
Mënyra sesi përdorni kontracepsionin e emergjencës varet nga mënyra e përzgjedhur.

Kontraceptivi hormonal i emergjencës
Kontraceptivi hormonal i emergjencës, përmban progestogjen të quajtur levonorgestrel. Emrat e markave të tyre janë Postinor-1, Postinor-2, NorLevo, NorLevo-1, Levonelle-1 dhe Levonelle-2. Ata janë në dispozicion në farmaci pa një recetë. Në varësi të markës së veçantë të përdorur, juve do t’ju duhet të merrni një ose dy tableta sa më shpejt të jetë e mundur pas seksit të pambrojtur, ose një tabletë sa më shpejt të jetë e mundur dhe një tabletë të dytë 12 orë më vonë. Mjeku ose farmacisti juaj do t’ju shpjegojë sesi ju duhet të merrni pilulën kontraceptive të emergjencës. Këto pilula progestogjeni të reja janë më efektive sesa metodat e vjetra të marrjes së pilulave të shumta të progestogjenit ose të marrjes së kombinimit të kontraceptivit hormonal të emergjencës. Ato gjithashtu shkaktojnë disa efekte anësore siç janë të vjellat.
Kontraceptivi johormonal i emergjencës
Si alternativë, një IUD bakri (të tilla si Multiload-cu 375 ose TT380) mund të vendoset nga mjeku juaj apo në klinikën e planifikimit familjar brenda 5 ditëve nga raporti seksual i pambrojtur, ose në disa raste deri në 5 ditë pas vlerësimit të hershëm të ovulacionit, nëse marrëdhënia u zhvillua në më shumë se para 5 ditëve.
Sa efektiv është?
Efektiviteti i kontracepsionit emergjent varet nga metoda e përdorur. Nga observimet e kryera është vlerësuar se vetëm progestogjeni, pilula kontraceptive do të parandalojë 85% të shtatzënive, nëse merren brenda 72 orëve nga seksi i pambrojtur. Sa më shpejt që ju të merrni pilulën, më shumë të ngjarë ka që të jetë efektive.
Metoda IUD-së së kontracepsionit emergjent është më shumë se 99% efektive në parandalimin e shtatzënisë.

Kontraceptivi: Ilaçi kontraceptiv oral

Pilula kontraceptive orale është një nga ilaçet më të përdorura në mbarë botën. Por shumë gra që përdorin këtë metodë kontraceptive, shqetësohen se duke e marrë atë për shumë vite, mund të jetë e dëmshme për shëndetin e tyre. Një studim britanik, që ndoqi një total prej 46,000 gra për 25 vite, mundi ta qetësonte frikën e kësaj situate. Studimi, i cili filloi në vitin 1968, ka treguar se gratë që kishin marrë ndonjëherë pilulën kanë patur normë vdekjeje praktikisht identike me gratë që kurrë nuk e kishin marrë atë. Përdoruesit e pilulave duken paksa më shumë në rrezik për të vdekur nga sëmundje të tilla si kanceri i qafës së mitrës dhe ataket, por kjo është balancuar duke reduktuar vdekjet nga rastet e tjera, duke përfshirë këtu kancerin e vezoreve. Shumica e grave në studim ishin duke marrë dozën e lartë kontraceptive orale tradicionale.

Kontracepsioni: Prezervativi femëror
Prezervativi femëror ka qenë i pranishëm në SHBA, Angli dhe në disa pjesë të Evropës që në fillimet e vitit 1990. Prezervativi femëror është studiuar gjerësisht dhe rezultatet tregojnë se është efektive si metodë kontraceptive dhe si barrierë për infeksionet seksualisht të transmetueshme. Prezervativi femëror u jep femrave një rritje të aksesit të mbrojtjes dhe efektivitet për kontrollin e fertilitetit ashtu sikundër një rritje për parandalimin e sëmundjeve seksualisht të transmetueshme, duke përfshirë edhe HIV-in. Për shkak të pabarazisë gjinore, ekonomike dhe sociale, femrat jo gjithmonë kanë qenë në gjendje për të detyruar partnerët e tyre që të përdorin prezervativin mashkullor. Përveç kësaj, gratë që përfshihen në marrëdhëniet seksuale, kanë më pak fuqi sesa meshkujt për t’i thënë jo seksit të pambrojtur. Ato mund të kenë vështirësi për të filluar diskutimin rreth përdorimit të prezervativit, mund të kenë frikë për humbjen e marrëdhënies, braktisjen ekonomike ose dhunën shtëpiake që mund të vijë si rezultat i kërkesës për përdorimin e prezervativit. Prandaj, negocimi për një përdorim të qëndrueshëm të prezervativit nuk ka qenë i mundshëm për shumë gra. Gjithashtu, ndonëse edhe prezervativi femëror kërkon disa faza të bashkëpunimit të partnerit, përdorimi i saj është më i kontrollueshëm nga gratë. Qëllimi kryesor për zhvillimin dhe marketingun e prezervativit femëror ka qenë për të siguruar gratë me një metodë që nuk kërkon iniciativën e partnerit, por që ende të mbron ndaj sëmundjeve seksualisht të transmetueshme, duke përfshirë HIV-in. Ndërkohë që alternativat në lidhje me seksin e mbrojtur kanë qenë mjaft të kufizuara, zgjerimi i alternativave të parandalimit të grave mund të përmirësojë ndjeshëm shanset e tyre për të shmangur një infeksion seksualisht të transmetueshëm dhe shtatzëninë e padëshiruar.

***

Kontracepsioni: Pilula e kombinuar
Pilula kontraceptive e kombinuar orale (shpesh referuar vetëm si “pilula”) përmban në mënyrë sintetike estrogjen dhe progestogjen. Këto hormone sintetike imitojnë hormonet natyrale të prodhuara nga vezoret e femrës.

Si funksionon pilula?

Pilula kryesisht funksionon duke parandaluar çdo muaj lirimin e vezës nga vezoret. Pilula gjithashtu trash mukus-in cervikal për të formuar një barrierë për spermën, në mënyrë që të mos hyjë në mitër dhe në tubat fallopianë.

Efektiviteti në parandalimin e shtatzënisë

Efektiviteti i një metode kontraceptive mund të matet për përdorim të përsosur dhe përdorim tipik:

Përdorimi i përsosur ndodh kur instruksionet janë ndjekur në mënyrë të saktë. Norma e dështimit për përdorimin e përsosur të pilulës së kombinuar është 0.3%. Kështu që, kur përdoret në mënyrën e saktë, më pak se një grua në 100 do të mbetet shtatzënë në një vit;
Përdorimi tipik është ajo se çfarë synohet që të ndodh në realitet. Dështimet e përdorimit tipik përfshijnë dështimet si rezultat i përdorimit të pasaktë. Norma e dështimit për pilulën e kombinuar është rreth 8-9% në vitin e parë të përdorimit tipik.

Avantazhet

-Pilula është shumë efektive dhe e besueshme kur merret sipas udhëzimeve;
-Ajo mund të ndikojë tek periodat, të cilat do të jenë më të shkurtra, më të lehta, më me pak dhimbje dhe më të rregullta;
-Pilula e kombinuar mund të përdoret për të manipuluar ciklin menstrual (p.sh. pilula mund të përdoret për të kaluar ngjarje të caktuara, siç janë pushimet);
-Fertiliteti nuk preket përgjithmonë dhe zakonisht kthehet shpejt pas ndalimit të pilulës;
-Kjo pilulë mund të përdoret për të përmirësuar aknet;
-Ajo mund të ndihmojë për të përmirësuar sindromën paramenstruale;
-Pilula mund të reduktojë rrezikun e cisteve të mitrës dhe mund të ndihmojë në menaxhimin e simptomave të sindromës policistike të mitrës;
-Femrat që përdorin pilulën kanë një rrezik më të reduktuar të kancerit të mitrës dhe të kancerit endometrial (kanceri i shtresës që vesh brendësinë e mitrës).

Disavantazhet

-Pilula vihet në dispozicion vetëm me recetë;
-Disa formulime mund të jenë të shtrenjta;
-Pilula nuk mbron ndaj sëmundjeve seksualisht të transmetueshme;
-Në mënyrë që pilula të jetë efektive, duhet të merret në baza ditore;
-Nuk mund të përdoret nga gratë që kanë patur kancerin e gjirit, atakun e zemrës, trombozën e thellë të venave (një mpiksje gjaku në venat e thella të trupit), lloje të caktuara të migrenës, sëmundje të zemrës, sëmundje të mëlçisë dhe duhanpirësit mbi 35 vjeç;
-Rreziku i pilulës mund të peshojë më shumë tek gratë me presion të lartë gjaku, diabet, kolesterol të lartë, rrjedhje të pashpjegueshme vaginale dhe ato që marrin ilaçe të caktuara (p.sh. anti-epileptikët);
-Pilula nuk duhet të përdoret gjatë të ushqyerit me gji, pasi estrogjeni mund të shtypë prodhimin e qumështit.

Si është përdorur?

Pilula e kombinuar zakonisht vjen në formën e një pakete që përmban 28 pilula. Çdo paketë përmban rreth 21 dhe 26 pilula aktive (hormone) dhe ndërmjet 2 dhe 7 pilula sheqeri (pilula pa hormone).

Kontraceptivët e kombinuar oralë janë:

-Monofazike (ku çdo pilulë aktive ka të njëjtën dozë të progestogjenit dhe estrogjenit); ose
M-ultifazike (ku pilulat aktive kanë doza të ndryshme të progestogjenit dhe/ose estrogjenit).
Mjeku mund t’ju këshillojë llojin më të përshtatshëm të pilulës dhe sesi ta merrni atë.

Marrja e pilulës

Mund të filloni që të merrni pilulën në ditën e parë të periodave, duke ndjekur me kujdes instruksionet që vijnë me paketën.

Duhet të merrni një pilulë në ditë, në pothuajse të njëjtën orë çdo ditë derisa të mbaroni paketën. Zakonisht do të përjetoni gjakderdhje vaginale kur të merrni pilulën e sheqerit. Ditën pasi të keni mbaruar paketën, duhet të filloni paketën tjetër të pilulave.

Kur filloni për herë të parë pjesën më të madhe të pilulave, nuk do të mbështeteni në efektivitetin e pilulës vetëm për 7 ditët e para, kështu që përdorni gjatë kësaj kohe një formë tjetër kontraceptivi (siç është kondomi).

Është e mundur për gratë që të marrin vazhdimisht pilulat aktive hormonale për 3 deri në 12 muaj, për të shmangur gjakderdhjen. Për të realizuar këtë duhet të anashkaloni marrjen e pilulave të sheqerit dhe të merrni çdo ditë pilulat hormonale. Kjo mund të jetë veçanërisht e domosdoshme për gratë që kanë dhimbje koke gjatë periudhave të lira hormonale, që vuajnë nga sindroma paramenstruale ose që kanë perioda shumë të rënda ose të dhimbshme. Nëse po planifikoni për të bërë këtë, është mirë që të merrni këshillën e mjekut.

Çfarë duhet të bëni nëse harroni të merrni një pilulë

Nëse harroni të pini pilulën, duhet të kontrolloni instruksionet në paketë se çfarë mund të bëni. Në rastin e mosmarrjes së pilulës, është gjithashtu një ide e mirë për t’u kontrolluar me këshilluesin tuaj të shëndetit.

Informacioni i mëposhtëm i përgjithshëm vlen për shumicën, por jo për të gjitha llojet e pilulës së kombinuar.

Më pak se 24 orë me vonesë

Nëse jeni më pak se 24 orë me vonesë për marrjen e pilulës, merreni atë sa më shpejt që të jetë e mundur dhe merreni pilulën tjetër në kohën e zakonshme. Do të jeni përsëri të mbrojtur ndaj shtatzënisë.

Më shumë se 24 orë me vonesë

Nëse jeni më shumë se 24 orë me vonesë ndaj marrjes së pilulës, merreni pilulën e humbur sa më shpejt që të jetë e mundur dhe merreni pilulën tjetër në orarin e zakonshëm (edhe nëse kjo nënkupton marrjen e 2 pilulave në një kohë). Pas kësaj vazhdoni që t’i merrni pilulat çdo ditë. Keni gjithashtu nevojë që të përdorni një formë shtesë kontraceptivi (siç janë kondomët) për 7 ditët në vazhdim, për t’u siguruar që jeni të mbrojtur ndaj shtatzënisë.

Nëse në paketën tuaj ka më pak se 7 pilula hormonale ndiqni instruksionet më sipër por përveç kësaj, në momentin që të keni mbaruar tabletat hormonale në paketë, duhet të anashkaloni pilulat e sheqerit dhe të filloni direkt pilulat hormonale të paketës tjetër.

Marrja e pilulës kur jeni sëmurë

Nëse keni të vjella ose diarre ju nuk do të absorboni pilulën. Duhet të përdorni për 7 ditët në vazhdim një metodë alternative kontracepsioni, siç është diafragma ose kondomi. Ndiqni informacionet mbi humbjen e pilulës. Mjeku do t’ju këshillojë.

Disa antibiotikë dhe disa ilaçe të tjera gjithashtu mund të ndërhyjnë me absorbimin e pilulës, prandaj konsultojuni me mjekun tuaj.

Pilulat gjithashtu duhet të ndërpriten për 4-6 javë para çdo operacioni të madh lidhur me një rritje të rrezikut të koagulimit të gjakut. Bisedoni me mjekun tuaj, i cili do t’ju këshillojë nëse keni nevojë për të ndaluar marrjen e pilulës si dhe për metodat alternative të kontracepsionit.

Efektet anësore

Pilula e kombinuar mund të shkaktojë efektet anësore të mëposhtme:

-Ndjeshmëri të gjinjve;
-Gjakderdhje të çrregullt vaginale; dhe
-Përzierje.
Këto efekte anësore zakonisht zgjidhen pas 3 muajve nga marrja e pilulës.

Efektet më pak të zakonshme janë:

-Mbajtje lëngjesh dhe fryrje;
-Dhimbje koke;
-Reduktim të epsheve;
-Irritim; dhe
-Pigmentim të çrregullt në fytyrë (veçanërisht nëse ekspozohet në diell).

Në raste të rralla pilula e kombinuar mund të shkaktojë efekte anësore serioze siç janë:

-Mpiksje gjaku;
-Atak;
-Atak zemre;
-Presion të lartë gjaku; dhe
-Sëmundje të mëlçisë dhe fshikëzës së tëmthit.

Mjeku do të jetë personi që do të vendosë për metodën e përshtatshme kontraceptive. Gjatë vlerësimit vjetor mjeku do të kontrollojë presionin e gjakut, peshën dhe do t’ju pyesë në lidhje me efektet anësore që mund të keni përjetuar.

***

Kontraceptivi: Ilaçi i vogël (vetëm progesteron)
Ilaçi i vogël ose pilula progestogjen (POP) është një alternativë kontraceptive orale e kombinimit të pilulës. Ajo përmban një nivel të ulët të progestogjenit, por nuk përmban asnjë estrogjen. Markat në dispozicion përfshijnë Microlut 28, Microval 28, Locilan 18, Micronor, dhe Noriday.

Si funksionon?

Është e mundur të prodhojë progestogjen sintetik që imiton hormonet natyrale – progesteronin – i cili është prodhuar nga trupi juaj çdo muaj kryesisht në 2 javët e fundit të ciklit tuaj menstrual. Progesteroni trash mukus-in cervikal dhe bën rreshtimin e hollë të mitrës.
Trashësia e mukus-it cervikal e bën shumë të vështirë marrjen e spermës për të fekonduar vezën dhe rreshtimi i hollë i mitrës e bën shumë të vështirë për një vezë që të implantohet edhe nëse ajo nuk arrin të fekondohet. Gjithashtu, progestogjeni mund të pengojë lirimin e vezës nga vezorja në disa (por jo në të gjitha) ciklet menstruale.

Sa efektiv është?

Ilaçi i vogël është 96-99.5% efektiv kur merret në përputhje me instruksionet.

Cilat janë avantazhet?

Disa nga avantazhet e ilaçit të vogël janë që:

-Mund të jetë i përshtatshëm për gratë që nuk mund të marrin pilulën e kombinuar për shkak të estrogjenit që përmban (p.sh. ato me sëmundje kardiovaskulare ose që kanë efekte anësore nga pilula e kombinuar, të tilla si ndjeshmëri të gjirit ose mbajtje likuidesh);
-Është më i përshtatshëm për duhanpirësit sesa pilulat e kombinuara;
-Zvogëlon rrezikun e efekteve anësore negative të tilla si mpiksjet e gjaku-t dhe presioni i lartë i gjakut, që lidhen me pilulën e kombinuar;
-Zvogëlon rrezikun e sëmundjes inflamatore pelvike;
-Mund të përdoret nëse ju po ushqeni me gji;
-Mund të fillohet direkt pas lindjes ose abortit dhe;
-Lejon që fertiliteti të kthehet pa vonesa pasi ju ta keni lënë atë.

Cilat janë disavantazhet?

Disa nga disavantazhet e ilaçit të vogël janë që:

-Mund të merret në të njëjtën kohë çdo ditë;
-Është më pak efektive sesa pilula e kombinuar;
-Mund të merret vetëm me recetë;
-Mund të rezultojë në gjakderdhje të parregullta;
-Nuk të mbron ndaj sëmundjeve seksualisht të transmetueshme;
-Nuk rekomandohet nëse jeni obez, ose keni patur një shtatzëni ektopike; dhe
-Nuk duhet të përdoret nga gratë me sëmundje të rëndë të mëlçisë, çrregullime të zorrëve, ose ato që kanë mpiksje gjaku në mushkëri apo që kanë një çrregullim të koagulimit të gjakut.

Si përdoret?

Ilaçi i vogël merret vazhdimisht në baza ditore, në të njëjtën kohë çdo ditë. Nuk ekziston asnjë 7–ditësh pushim siç ekziston në pilulat e kombinuara. Nëse ju harroni ta merrni pilulën brenda 3 orëve nga koha e zakonshme që ju e merrni atë, ose dështoni për t’a absorbuar, për shkak të të vjellave ose diarre-së, ju duhet të përdorni një metodë barriere kontraceptive, siç është diafragma ose prezervativi për 2–14 ditët e ardhshme. Mjeku juaj do të jetë në gjendje për t’ju këshilluar.