“Kam lindur feministe, i thosha mamit që nuk do martohesha kurrë”, Delina Fico i rrëfen historinë e vet Xheni Karajt

Xheni Karaj, një aktiviste 34-vjeçare LGBTI nga Shqipëria ka zhvilluar një bashëbisedim me Delina Fico, e cila ishte pjesë e delegacionit shqiptar në Konferencën e Katërt Botërore për Gratë, në Pekin.

Xheni Karaj ishte ndër aktivistët e parë që nisi lëvizjen e të drejtave LGBTI në Shqipëri rreth dhjetë vjet më parë. Ajo është bashkëthemeluese dhe aktualisht Drejtore Ekzekutive e Aleancës LGBT.

Ajo pajtohet se që nga miratimi i Deklaratës dhe Platformës së Veprimit të Pekinit ka pasur përmirësime, por ka ende shumë për të bërë, duke marrë parasysh shkallën e lartë të dhunës me bazë gjinore në vend.

“Në të ardhmen, ne duhet të përqendrohemi më shumë në edukimin mediatik, mënyrën se si ata diskutojnë çështjet e grave dhe feminizmin. Për shkak se debatet televizive formojnë mendimin e shoqërisë sonë, mënyra sesi diskutohet në ditët e sotme nuk i ndihmon kauzës; krijon më shumë stereotipe, ”shpjegon Karaj. Ajo mendon se është thelbësore që të fillohet gjithashtu një diskutim akademik mbi feminizmin, dhe tregon mungesën e studimeve feministe dhe në Universitete.

Ajo ka intervistuar Delina Ficon, një udhëheqëse feministe që mbështet të drejtat e LGBTI në Shqipëri dhe shërben në Bordin e Strehës për Personat LGBTI. Xheni e pa Delinën për herë të parë në një shfaqje televizive në lidhje me dhunën me bazë gjinore. Ajo u frymëzua nga pasioni, forca dhe elokuenca e argumenteve të saj dhe vendosi ta ftojë për një kafe dhe që atëherë, ata janë ngritur në solidaritet për të çuar përpara barazinë gjinore dhe të drejtat LGBTI në Shqipëri.

Kur dhe pse u bëre aktiviste?

Delina Fico: Mendoj se kam lindur feministe. Që kur isha fëmijë, kisha një ndjenjë shumë të fortë të të drejtave të barabarta: ajo që lejohet për një person duhet të lejohet për tjetrin, veçanërisht kur bëhet fjalë për burra dhe gra. Kur isha në shkollë të mesme (në fillim të viteve ’80), martesa më dukej shumë shtypëse dhe i thashë nënës sime: “Më e mira që mund të bëj për të të kënaqur është të fejohesh por të mos martohesh kurrë.”

Unë jam investuar edhe në mirëqenien e njerëzve. Kur ata kanë një problem, unë dua të ndihmoj. Kjo më çoi në aktivizmin tim.

Cili ka qenë ndryshimi më i madh për gratë në Shqipëri që nga miratimi i Platformës së Pekinit për Veprim në 1995?

Delina Fico: Konferenca në Pekin ishte një përvojë që ndryshoi jetën për mua. Mësuam se gratë përballen me pengesa të ngjashme kudo. Në një punëtori, dëgjova një grua nga një fshat në Indi dhe kuptova se ndanim të njëjtat shqetësime. Ajo kishte gjetur një zgjidhje për problemin dhe ne u ndjemë të frymëzuar sepse edhe ne mund ta bënim.

Ne krijuam marrëdhënie dhe lidhje që u bënë një burim mësimi dhe mbështetje për dekadat e ardhshme. Për shembull, morëm pjesë në një seminar nga Avokatët e Minesotës për të Drejtat e Njeriut (sot Avokatët për të Drejtat e Njeriut) që përfshinte një grup grash që shërbyen si pioniere në shërbimet për gratë e mbijetuara të dhunës në Shtetet e Bashkuara. Më vonë, avokatët dhe aktivistët e këtyre organizatave na trajnuan dhe mentoruan për të zhvilluar kornizën ligjore dhe për të filluar shërbimet për gratë e mbijetuara të dhunës në Shqipëri.

Shumë ndryshime të mëdha kanë ndodhur në Shqipëri që nga viti 1995, siç është miratimi i Ligjit të Barazisë Gjinore të vitit 2008, kur u futën kuotat për pjesëmarrjen e grave në politikë. Kjo çoi në një rritje të konsiderueshme dhe të qëndrueshme të numrit të grave parlamentare dhe zyrtare të nivelit të lartë të qeverisë. Ligji i vitit 2006 mbi Parandalimin e Dhunës në Marrëdhëniet Familjare ishte një tjetër fitore. Ajo u hartua dhe iu propozua Parlamentit nga shoqëria civile dhe u miratua me mbështetjen nga të gjitha partitë politike. Ky ligj hapi rrugën për ndryshime të rëndësishme, të tilla si futja e urdhrit të mbrojtjes dhe rritja e fondeve publike për shërbimet për të mbijetuarit e dhunës.

Cilat janë disa përparësi dhe çështje të reja për lëvizjen e të drejtave të grave në Shqipëri, veçanërisht tani në kontekstin e COVID-19?

Delina Fico: Ndikimi i pandemisë Covid-19 tek gratë dhe vajzat ndryshon në bazë të situatës së tyre sociale, ekonomike dhe kulturore, si dhe orientimit të tyre seksual dhe parametrave të tjerë. Për shembull, në muajt e parë të pandemisë, aksesi në shërbimet shëndetësore u kufizua rëndë për gratë në zonat rurale dhe gratë rome, pasi udhëtimet ndërqytetëse dhe udhëtimet publike u ndaluan dhe këto gra shpesh nuk kanë mjetet për të udhëtuar me makina private.

Kishte një rritje të rasteve të dhunës ndaj grave duke filluar në fillim të Prillit 2020 që vazhdoi në muajt në vijim dhe grupet e të drejtave të grave kurrë nuk i ndaluan përpjekjet e tyre për të siguruar mbështetje për gratë viktima të dhunës. Ndërsa fëmijët ndiqnin shkollën në distancë, burrat dhe gratë humbën punën e tyre ose filluan të punojnë në distancë, ngarkesa e grave për punë ndërsa kujdestarët kryesorë rriteshin dhe bëheshin shpesh më stresuese pasi kufijtë midis punës dhe jetës private ishin mjegulluar, disa nga përgjegjësitë e shkollës ranë mbi shpatullat e prindit dhe kishte të sëmurë për shkak të Covid-19 për t’u kujdesur. Kur kufizimet e lidhura me Covid-19 u liruan, disa gra nuk guxuan të ktheheshin nga frika e infektimit, disa u kërkuan të punonin më pak orë dhe të paguanin më pak, dhe disa nuk ishin në gjendje të paguanin huatë.